Chodlik to wieś o niezwykle długiej i interesującej historii sięgającej przeszło tysiąca lat. Na jej obszarze położone są relikty olbrzymiego trójwałowego grodu – wyróżniającego się konstrukcją i rozmiarami jednego z najstarszych i największych założeń obronnych w Polsce.
Prowadzone od przeszło 60 lat badania archeologiczne ustaliły, że czasy jego świetności przypadały na VIII-X w., a więc tak zwany okres plemienny, bezpośrednio poprzedzający zarówno powstanie państwa polskiego jak i początki chrześcijaństwa. W trakcie prac wykopaliskowych zlokalizowano na obszarze grodziska resztki zabudowy w postaci kamiennych palenisk oraz pozostawione przez żyjących tu ludzi relikty kultury materialnej.
W bezpośrednim sąsiedztwie założenia znaleziono pozostałości rozciągających się na przestrzeni przeszło 30 hektarów osad. Na otaczających gród polach odkryto resztki wczesnośredniowiecznych domostw, liczne fragmenty charakterystycznie zdobionych glinianych naczyń określanych przez archeologów mianem „ceramiki chodlikowskiej” oraz szereg innych wytworów kultury materialnej.
Należy przypuszczać, iż w okresie swojej świetności Chodlik stanowił dość istotny punkt na mapie wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Tu krzyżowały się ważne szlaki handlowe: łączący wybrzeże Bałtyku z „Państwem Wiślan” i Morawami szlak wiślany oraz biegnący ze wschodu na zachód szlak łączący wareską Ruś z Wielkopolską a być może nawet państwem Franków. Gród w Chodliku stanowił prawdopodobnie centrum większego regionu osadniczego położonego w dolinie Chodelki, zdaniem niektórych badaczy utożsamianego z organizacją plemienną.
Artystyczna wizualizacja wyglądu grodu.
Grodzisko w Chodliku stanowi obok cmentarzyska główny cel naszych badań. Dzięki technologii Lotniczego Skaningu Laserowego LiDAR uzyskaliśmy precyzyjną trójwymiarową dokumentację zabytku. Pozwoliło nam to wysnuć pewnie wniosku co do funkcjonowania grodu. Analiza modelu 3D grodziska pozwoliła również na weryfikację stanu jego zachowania oraz zniszczeń. Dzięki temu możemy podejmować działania mające na celu ich zahamowanie.
POŁOŻENIE ORAZ KOLEJNE FAZY FUNKCJONOWANIA GRODZISKA
Na podstawie analizy dokumentacji z badań wykopaliskowych prowadzonych na obszarze grodziska od lat 50. oraz Numerycznego Modelu Terenu możemy przypuszczać, że trzy widoczne w terenie wały nie funkcjonowały jednocześnie. Pierwszy, wewnętrzny wał stanowi zapewne pozostałość najstarszego chodlikowskiego grodu.
Dotychczasowe badania nie dały jednoznacznej odpowiedzi co do początków grodu w Chodliku. Gród zbudowano na bagnistym terenie, poniżej poziomu wydmy na której znajduje się osada przygrodowa. Takie usytuowanie obiektu miało znaczenie militarne – bagnisty teren znacznie utrudniał do niego dostęp.
BRAMY I WAŁY
Zapewne pierwszy wał (wewnętrzny) usypano około VII-VIII wieku. Był to najprawdopodobniej wał ziemny, być może wzmocniony drewnianymi konstrukcjami typu plecionkowego, zwieńczony palisadą. Średnica pierwszego najstarszego grodu sięgała 130 m.
Na podstawie analizy Numerycznego Modelu Terenu LiDAR możemy przypuszczać, że w ostatniej fazie funkcjonowania grodu prowadziło do niego od jednej do trzech bram. Teza ta musi zostać udowodniona przez dalsze badania. Najbardziej prawdopodobnym miejscem ulokowania jednej z bram jest wschodnia część grodziska, przylegająca bezpośrednio do osady przygrodowej.
Wizualizacja bramy prowadzącej do grodu.
Wał wewnętrzny najlepiej zachował się w części południowej oraz zachodniej grodziska. Badany był w latach 1959, 1975 oraz 2002. Jego nasyp składał się z brunatnej piaszczystej ziemi. Nie odkryto w nim śladów konstrukcji drewnianych. Podstawa wału mierzyła od 6 do 10 m. Aleksander Gardawski zakładał, ze szczyt wału był zwieńczony palisadą, aczkolwiek w wykopach nie stwierdzono śladów po pionowo ustawionych słupach. Zdaniem Stanisławy Hoczyk-Siwkowej bardziej prawdopodobny byłby tu rodzaj płotu. Długość całkowita nasypu wynosiła pierwotnie około 620 m.
Wał środkowy badany był przez siedem sezonów wykopaliskowych. Najlepiej zachował się w części południowej oraz zachodniej grodziska. Pierwotnie jego długość wynosiła ponad 780 m. Szerokość podstaw wynosiła ponad 6 m. W trakcie badań uchwycono pozostałości konstrukcji drewnianych – skrzyń budowanych na zrąb o wymiarach 4×5 m uchwyconych we wschodniej części wału. Odkryto tu również ślady konstrukcji przekładkowej (rusztowej). Niewykluczone, iż na pewnych odcinkach wał był wyłącznie ziemnym nasypem. Pod nasypem odkryto warstwę popiołu, prawdopodobnie ślad po wypalaniu terenu przed budową obiektu.
Najdłuższy (prawie 1 km) i najpotężniejszy wał zewnętrzny badany był kilkukrotnie na różnych odcinkach. W jego części północnej odsłonięto przepalone belki układające się w zarys dużych skrzyń zbudowanych na zrąb, o wymiarach wewnętrznych około 5,5 x 5,5 m oraz zewnętrznych 7,5 x 8 m. W części południowej odkryto jedynie ziemny nasyp, bez konstrukcji drewnianych. Udało się za to uchwycić dwie fazy jego budowy. Możliwe, iż niestrawione w ogniu drewno uległo całkowitemu rozkładowi. Jest również prawdopodobne, iż wał był wyższy i lepiej umocniony na odcinkach przylegających bezpośrednio do osad. Od drugiej strony broniły go nieprzebyte bagna.
Konstrukcje trzech wałów chodlikowskiego grodu.
Zapewne w drugiej połowie VIII lub IX wieku wybudowano drugi, równoległy wał w konstrukcji skrzyniowej. Daty te potwierdzają analizy dendrochronologiczne oraz radiowęglowe uzyskane z próbek spalonego drewna. Średnica majdanu grodu powiększyła się do przeszło 250 m. Odległość pomiędzy wałami wewnętrznym oraz środkowym waha się od 25 do 30 m.
Najprawdopodobniej w IX wieku zbudowano trzeci, najpotężniejszy ze wszystkich wałów grodu. Czas jego usypania nie jest jednoznacznie określony ze względu na brak precyzyjnych datowników. Podobnie jak całe grodzisko, wymaga on dalszych badań i specjalistycznych analiz. Średnica majdanu grodu w trzeciej fazie jego funkcjonowania wyniosła ponad 300 metrów, zaś jego powierzchnia przekroczyła obszar 8 ha.
Prawdopodobnie wały broniące fortecy od strony osad były znacznie wyższe i potężniejsze niż te przylegające do bagien. Każda z kolejnych faz funkcjonowania zabytku charakteryzowała się coraz potężniejszymi umocnieniami. Każdy z wałów został zbudowany w innej konstrukcji.
ZABUDOWA GRODU:
W trakcie badań wykopaliskowych majdanu grodziska, w jego południowej oraz zachodniej części odkryto szereg owalnych, wyłożonych granitowymi otoczakami palenisk. Profesor Aleksander Gardawski zakładał, iż stanowią one pozostałości po budynkach naziemnych rozlokowanych wzdłuż wału wewnętrznego wokół pustego placu zajmującego środkową część majdanu. Uchwycono je również w przestrzeniach pomiędzy wałami.
Z zabudową mieszkalną wiązano również kamienne bruki o wymiarach około 0,5×4 m odsłonięte we wschodniej części majdanu. Według koncepcji Stanisławy Hoczyk-Siwkowej mogły one pełnić funkcję utwardzenia podłoża w chatach. Kwestia zabudowy obszaru grodziska jest wciąż otwarta. Niewykluczone, iż odkryte skupiska kamieni stanowią pozostałości po otwartych paleniskach.
Domniemane rozplanowanie zabudowy grodu
Na podstawie wyników badań wykopaliskowych, możemy przyjąć, iż na obszarze grodziska oraz towarzyszących mu osad użytkowano w tym samym czas trzy typy budynków mieszkalnych:
– półziemianki na planie zbliżonym do kwadratu i powierzchni przeszło 20 m² (5 x 4,5 m). Jest to jeden z najpopularniejszych typów budynków odkrywanych na obszarze wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Część mieszkalna była częściowo zagłębiona w ziemi. Ściany budynków stawiano w konstrukcjach zrębowej oraz sumikowo-łątkowej. Tego typu obiekty odkryto między innymi na osadzie przygrodowej w Żmijowiskach.
– chaty naziemne, posadowione na powierzchni gruntu, ich relikty są bardzo trudne do interpretacji archeologicznej. Uważa się, iż ta forma zabudowy mogła znajdować się majdanie chodlikowskiego grodu oraz osadzie przygrodowej, czego pozostałością są kamienne paleniska oraz bruki. Ta kwestia pozostaje otwarta.
– trzeci typ zabudowy stanowią duże, rzadko spotykane całkowicie zagłębione w ziemi ziemianki. Na ślad takiego budynku natrafiono najprawdopodobniej na osadzie przygrodowej (południowo-wschodniej) w Chodliku.
STUDNIA
Jednym z najciekawszych obiektów odkrytych na majdanie grodziska była drewniana, zbudowana w konstrukcji zrębowej studnia. Pobraną z jej konstrukcji próbkę drewna poddano analizom dendrochnonologicznym. Uzyskano z niej dwie, równie prawdopodobne daty – 725 lub 945 AD. W wypełnisku studni znaleziono fragmenty naczyń glinianych.
BADANIA NIEINWAZYJNE:
Jednego z najciekawszych odkryć na obszarze grodziska dokonaliśmy jesienią 2014 roku. Na zdjęciach lotniczych zauważyliśmy zarys budynku. Następnie ten fragment terenu przebadaliśmy nieinwazyjnie, za pomocą metody elektrooporowej. Wyniki badań wykazały iż znajduje się tu pozostałości dość dużej budowli o rozmiarach przeszło 30×20 m. Naszym kolejnym krokiem jest przebadanie jej wykopaliskowo. Badania nieinwazyjne zostały wykonane przez mgr Tomasza Herbicha wraz zespołem.
Nasze badania będą kontynuowane!:)